«Nαυτίλος: Ταξιδεύοντας την Ελλάδα». Δημιουργικός διάλογος ανάμεσα στα έργα της αρχαιότητας και των συγχρόνων Ελλήνων εικαστικών σε μια έκθεση «σαν δώρο Θεού» στο Μουσείο Bozar των Βρυξελλών


«Ο “Ναυτίλος” είναι για μας σαν δώρο Θεού». Με αυτά τα λόγια οι υπεύθυνοι του περίφημου Μουσείου Bozar των Βρυξελλών υποδέχονται την έκθεση που εγκαινιάζεται εκεί την Πέμπτη και θα διαρκέσει έως τις 24 Απριλίου. Από τις βασικές πολιτιστικές εκδηλώσεις της Ελληνικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η έκθεση «Ναυτίλος: Ταξιδεύοντας την Ελλάδα» («Nautilus: Navigating Greece») περιλαμβάνει 93 αρχαιότητες προερχόμενες από 29 δημόσια αρχαιολογικά μουσεία ολόκληρης της χώρας και από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, καθώς και έργα 24 σύγχρονων Ελλήνων δημιουργών, που προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές, συλλογές καλλιτεχνών και μουσεία.
Έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, φωτογραφίας, οπτικές και ηχητικές δράσεις και video art, σε έναν τολμηρό και δημιουργικό διάλογο με πήλινα αγγεία, μαρμάρινα ειδώλια και γλυπτά, τοιχογραφίες, σφραγιδόλιθους, νομίσματα, επιγραφικά μνημεία και δείγματα της αργυροχρυσοχοΐας από το 3200 π.Χ. έως τον 2ο αι. μ.Χ.
Ένα πολύχρωμο εργοτάξιο θύμιζε χθες ο χώρος του Μουσείου Bozar στο οποίο προετοιμάζεται η έκθεση, η οποία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα του φετινού χειμώνα στις Βρυξέλλες. Έλληνες καλλιτέχνες και τεχνικοί, που αξιοποιούν με τον πιο ευφάνταστο τρόπο τις συνεχόμενες αίθουσες σαν σκηνικά της Ελληνικής Ιστορίας και της σύγχρονης δημιουργικότητας, έκαναν ένα σύντομο διάλειμμα για να υποδεχθούν τον Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Πάνο Παναγιωτόπουλο και τη Γενική Γραμματέα του ΥΠΠΟΑ κα Λίνα Μενδώνη, που συζήτησαν μαζί τους λεπτομέρειες για τα έργα και το στήσιμό τους.
«Είναι μια εξαιρετική έκθεση στην καρδιά της Ευρώπης», δήλωσε μετά ο κ. Παναγιωτόπουλος. «Αφηγείται το διαχρονικό ταξίδι του Ελληνισμού στη θάλασσα, η οποία αποτελεί τον συνεκτικό δεσμό των έργων, αποτελεί έναν από τους συνεκτικούς δεσμούς της Ιστορίας μας. Παρακολουθούμε έναν δημιουργικό διάλογο ανάμεσα στα αρχαία σπαράγματα και τους σύγχρονους εικαστικούς μας. Η Ελλάδα του λαμπρού παρελθόντος συνυπάρχει με τις μεγάλες προσδοκίες που πηγάζουν από τους δημιουργούς του παρόντος και του μέλλοντος. Η έκθεση αποτελεί εσωτερική παραγωγή του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και θέλω να συγχαρώ τους συντελεστές της, που έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους γι’ αυτή τη μοναδική διοργάνωση».
Διοργάνωση για την οποία, εκτός από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, συνεργάστηκαν τα Υπουργεία Εξωτερικών και Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, η Πρεσβεία και η Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Βρυξέλλες, η Γαλλική, η Βρετανική και η Βελγική Αρχαιολογική Σχολή στην Αθήνα, η πρεσβεία του Βελγίου στην Ελλάδα, το ΤΑΠΑ κ.α.
Η έκθεση αποτελείται από επτά ενότητες, οι οποίες συνδυάζουν τα αρχαία και τα σύγχρονα έργα: Γένεση (site specific εγκατάσταση της Αιμιλίας Παπαφιλίππου), Οικολογίες (κυκλαδικά), Θαλάσσιοι δρόμοι (μινωικά-μυκηναϊκά), Οδύσσειες (αρχαίοι αποικισμοί), Ηγεμονία (κλασική Αθήνα), Οικουμένη (ελληνιστικός κόσμος), Πίστη (θεότητες που σχετίζονται με τη θάλασσα και site specific έργο του Μάριου Σπηλιόπουλου). Περιλαμβάνει δε, σύγχρονες δημιουργίες των Κατερίνας Καλούδη, Γιώργου Γυπαράκη, Σπύρου Στάβερη, Στρατή Βογιατζή, Γιώργη Γερόλυμπου, Αφροδίτης Λίτη, Βλάση Κανιάρη, Λεωνίδα Τούμπανου, Στράτου Καλαφάτη, Σωκράτη Μαυρομμάτη, Οπυς Ζούνη, Αλεξάνδρας Αθανασιάδη, Ντέννης Βαχλιώτη, Μανώλη Ζαχαριουδάκη, Νίκου Μάρκου, Νίκου Αλεξίου, Ευτύχη Πατσουράκη, Λίζης Καλλιγά κ.ά. Ακόμη, αρχειακές φωτογραφίες από τη μετανάστευση των Ελλήνων στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ.
«Τέτοιου είδους εκθέσεις που παρουσιάζουν τη σύγχρονη δημιουργία σε συνδυασμό με τις Ελληνικές αρχαιότητες είναι και σπάνιες και δύσκολες στην εκτέλεσή τους», επισήμανε η κα Μενδώνη, που είναι και Πρόεδρος της Επιστημονικής και Οργανωτικής Επιτροπής. Και πρόσθεσε: «Ο Ναυτίλος είναι η Ελλάδα. Το μακρύ ταξίδι του Ελληνισμού στην Ιστορία και η σύγχρονη δημιουργικότητά του εκπέμπει μια αισιοδοξία για την Ελλάδα που όλοι αξίζουμε».
«Η πρόκληση ήταν να συνδυάσουμε τα αρχαία έργα με τη σύγχρονη δημιουργία, ώστε το ένα να μην αποτελεί διακόσμηση του άλλου, ούτε να αντιπαρατίθεται με αυτό, αλλά, αντίθετα, να εντάσσονται στο ίδιο νοηματικό πλαίσιο», εξήγησε ο κ. Αλέξανδρος Ξενάκης, αρχιτέκτονας του ΥΠΠΟΑ, υπεύθυνος για την αρχιτεκτονική επιμέλεια της έκθεσης. Και συνέχισε: «Όσο για το χώρο, στην αρχή μας δυσκόλεψε, νομίζω όμως ότι και τη χωροταξική ιδιαιτερότητά του την αξιοποιήσαμε θετικά».
«Είναι πολύ συγκινητικό για μας να παρουσιάζουμε τα έργα μας πλάι στα μοναδικά δημιουργήματα της αρχαιότητας. Νοιώθω ότι κάτι ιερό υπάρχει σε μια τέτοια συμμετοχή. Και είναι ένα μεγάλο βήμα για την έξοδο της σύγχρονης Ελληνικής τέχνης προς τον κόσμο», είπε η ζωγράφος και χαράκτρια, επίκουρη καθηγήτρια της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών κα Μαίρη Σχοινά, καθώς φρόντιζε τις τελευταίες λεπτομέρειες του έργου της, που με δεκάδες πέπλα από μετάξι που κρέμονται από την οροφή, αναπαριστά τις αντανακλάσεις του φωτός στην επιφάνεια και το βυθό της θάλασσας.
«Με οδηγό το ναυτίλο, μια αρχαιοελληνική λέξη που σημαίνει τον ναυτικό, το θαλασσινό, αλλά ταυτόχρονα και τον λεγόμενο Αργοναύτη της Μεσογείου- το μικρό χταπόδι με σπειροειδές ψευδόστρακο-, ο επισκέπτης ταξιδεύει σε μια έκθεση αφιερωμένη στη θάλασσα και την Ελλάδα. Γιατί Ελλάδα σημαίνει θάλασσα», σημειώνουν η κα Μαρία- Ξένη Γαρέζου και ο κ. Σπύρος Μάκκας, που μαζί με την κα Μαρία Λαγογιάννη- Γεωργακαράκου είναι οι επιμελητές του «Ναυτίλου». Και εξηγούν ότι μέσα από τη διοργάνωση αυτή «επιχειρείται μια ανάγνωση πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών φαινομένων, στα οποία η θάλασσα έπαιξε καθοριστικό ρόλο για πολλούς αιώνες ακόμη και μετά το πέρας της αρχαιότητας στις παραδοσιακές κοινωνίες της Μεσογείου. Σήμερα», συνεχίζουν, «ο ρόλος αυτός μεταλλάσσεται γοργά, καθώς το μεταβιομηχανικό, ψηφιακό και ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον υπαγορεύει μια νέα αξιολόγηση των γεωγραφικών και χωρικών δεδομένων και δημιουργεί νέες συνθήκες και κουλτούρες. Έννοιες όπως η οικολογία, η κινητικότητα, η επικοινωνία, η περιπέτεια, η ηγεμονία, αλλά και η ώσμωση και η ενοποίηση που συνεπάγεται η θάλασσα, διατρέχουν και συνδέουν τις επιμέρους στάσεις μιας διαδρομής, που κορυφώνεται με την υπογράμμιση της μεταφυσικής ιδιότητας της θάλασσας, καθώς και της θρησκευτικότητας και της πνευματικότητας που διαπνέει τη σχέση μας με αυτή».
«Ο άνθρωπος και η θάλασσα: σε αυτό αναφέρεται η έκθεση», επισημαίνουν ο κ. Paul Dujardin (Διευθύνων σύμβουλος και καλλιτεχνικός διευθυντής του Κέντρου Καλών Τεχνών τών Βρυξελλών) και ο κ. Ettienne Davignon (Πρόεδρος του Κέντρου Καλών Τεχνών τών Βρυξελλών). Και εξηγούν: «Άνθρωποι χαράσσουν διάστικτες γραμμές στη θάλασσα ανάμεσα στη Νότια Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και την Ασία. Άνθρωποι που εμπορεύονται μεταξύ τους. Άνθρωποι που πολεμούν μεταξύ τους. Άνθρωποι που μεταναστεύουν και ιδρύουν αποικίες. Άνθρωποι που μοιράζονται τις γνώσεις, τις πίστεις και τις ιστορίες τους με συνανθρώπους τους. Άνθρωποι που αψηφούν τις κακοκαιρίες, επικαλούμενοι θεούς και οι οποίοι χάνουν τη ζωή τους στη θάλασσα. Άνθρωποι που μεταλαμπαδεύουν λαμπρό πολιτισμό κατά μήκος των ακτών, έναν πολιτισμό που συνεχίζει να ζει στην καρδιά της Ευρωπαϊκής ιστορίας».
Η έκθεση συνοδεύεται από ειδικά σχεδιασμένο κατάλογο, ο οποίος θα κυκλοφορήσει πρώτα στις Βρυξέλλες και έπειτα στην Αθήνα, προλογίζεται δε από τον Πρωθυπουργό κ. Αντώνη Σαμαρά:
«Η έκθεση “Nαυτίλος: Ταξιδεύοντας την Ελλάδα” είναι ο ανοιχτός διάλογος ανάμεσα στα έργα των προγόνων μας, που μας εμπιστεύθηκαν τη φύλαξή τους, και τα έργα των συγχρόνων δημιουργών μας, που κουβαλούν εντός τους τις αρχές και τις αξίες εκείνων», υπογραμμίζει ο Πρωθυπουργός. Και συνεχίζει:
«Είναι και η απόδειξη ότι ξέρουμε καλά και από Κύκλωπες και από Λαιστρυγόνες, γιατί το μέγα μέλημά μας είναι να υπερασπιζόμαστε με αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια όσα αποτελούν τις ρίζες μας και όσα μοιραζόμαστε με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η Ελλάδα είναι η Ευρώπη που την πήρε στη ράχη του ο Δίας συνεπαρμένος από την ομορφιά της. Αυτή την Ευρώπη υπηρετεί και η Προεδρία που αναλάβαμε γι’ αυτό και θέσαμε τη θάλασσα ως περιεχόμενο και σύμβολό της. Οι δρόμοι οι θαλασσινοί οδηγούν παντού και μας ενώνουν. Ανάπτυξη και μετανάστευση, εμπόριο και συναλλαγές έχουν αρχαίες ελληνικές τις καταβολές τους. Όπως, άλλωστε, η Ελευθερία και η Δημοκρατία, αξίες πάνω στις οποίες εδράζεται ο σύγχρονος κόσμος».
Προλογίζοντας επίσης τον ίδιο κατάλογο, ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών κ. Ευάγγελος Βενιζέλος τονίζει: «Η απόφαση για τη διοργάνωση μιάς έκθεσης με θέμα τη θάλασσα συνδέεται και με τη βούληση της Ελλάδας να προωθήσει μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή θαλάσσια πολιτική: μια οριζόντια πολιτική που διαπερνά το σύνολο των προτεραιοτήτων της Ελληνικής Προεδρίας, συμπεριλαμβανομένης της μετανάστευσης, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της ανάπτυξης. Μιας πολιτικής που θα ενθαρρύνει συνέργειες σε ένα ευρύ φάσμα τομέων ζωτικής σημασίας, όπως η γαλάζια ανάπτυξη, ο τουρισμός, η αλιεία και η ενέργεια».
Στο δικό του εισαγωγικό σημείωμα, ο Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Πάνος Παναγιωτόπουλος, αναφερόμενος ειδικότερα στην έκθεση, κάνει λόγο για «έργα με ανοιχτό ορίζοντα, με ανοιχτό νου, που αναβλύζουν τη χαρά της ζωής, αλλά και την τόλμη της εξερεύνησης, της κατάκτησης της νέας γνώσης. Έργα που αποκαλύπτουν, όμως, και το αέναο, εσωτερικό ταξίδι του Ελληνισμού, της εθνικής αυτογνωσίας που τροφοδοτεί και ισχυροποιεί την εξωστρέφεια. Τέτοια είναι τα έργα που περιλαμβάνονται στην έκθεση “Ναυτίλος: Ταξιδεύοντας την Ελλάδα”» . Και προσθέτει:
«Η αυτογνωσία και η εξωστρέφεια είναι άλλωστε δυο σημαντικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν και την Ελληνική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτή την ιστορική στιγμή για την Ελλάδα, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη, ο λαός μας εκπροσωπείται όχι μόνο από τις μνήμες, αλλά και από τις προσδοκίες του. Γι’ αυτό, στην έκθεση αυτή τα αρχαία έργα παρουσιάζονται κατά πρωτότυπο και διαλεκτικό τρόπο από κοινού με έργα συγχρόνων Ελλήνων δημιουργών. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει την επίδραση που ασκεί διαχρονικά το θαλάσσιο στοιχείο σε παραδοσιακούς όσο και νεωτερικούς καλλιτέχνες μας. Να βιώσει μέσω των διαφορετικών τεχνοτροπιών τους την εκπληκτική ποικιλία που αποκαλύπτεται στην Ελληνική έκφραση. Και βέβαια την ατέλειωτη θεματολογία που η έκφραση αυτή σηματοδοτεί: από την υπαρξιακή αναζήτηση έως το ταξίδι, τη μετανάστευση, τον αποικισμό».
Ενώ ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Jose Manuel Barroso υπογραμμίζει ότι «η έκθεση ενώνει το αρχαίο με το νέο και ακολουθεί το νήμα από την αρχαία στη σύγχρονη πολιτιστική εμπειρία και καλλιτεχνική έκφραση στην Ελλάδα, δίδοντας μια ανάγλυφη απεικόνιση της “ελληνικής ψυχής”».
Και είναι ίσως ακριβώς αυτό το γεγονός που οδηγεί τον Πρωθυπουργό να ολοκληρώσει το προλογικό του σημείωμα επικαλούμενος τα λόγια ενός από τους μεγαλύτερους ποιητές μας:
«”Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια. Και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή”. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια μας με τα λόγια του ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη. Αυτήν προσυπογράφω και χαίρομαι που η Ελλάδα ταξιδεύει στην Ευρώπη με οδηγό της τον Ναυτίλο».